Aandoeningen waarbij medicinale cannabis wordt toegepast
Medicinale cannabis kan bij verschillende aandoeningen worden toegepast. Vooral als traditionele geneesmiddelen patiënten niet voldoende helpen of als de bijwerkingen te ernstig zijn.
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat cannabis geen ziekten of aandoeningen geneest, maar wel de symptomen kan verlichten of de ontwikkeling van de aandoening kan remmen. Op basis van gerandomiseerde, dubbelblinde, gecontroleerde klinische gegevens is aangetoond dat cannabinoïden therapeutisch werkzaam kunnen zijn bij:
Overige aandoeningen
Cannabinoïden laten ook veelbelovende resultaten zien bij de symptomatische behandeling van hyperactiviteit, angststoornissen en allergieën. Patiënten experimenteren vaak buiten de behandeling van hun dokter met allerlei vormen van zelfmedicatie. Cannabis wordt daarbij gebruikt voor de volgende aandoeningen:
Aandoeningen
Chronische pijn
Toepassing: met name pijn gerelateerd aan het zenuwstelsel, bijvoorbeeld pijn veroorzaakt door beschadigde zenuwen, fantoompijn, aangezichtspijn of gordelroos.
Hevige chronische pijn lijkt voor patiënten de belangrijkste reden te zijn om cannabis als medicijn te gebruiken. Er zijn vele soorten pijn en cannabis beïnvloedt deze pijnen niet altijd op identieke wijze. De therapeutische werking van cannabis lijkt het beste tot zijn recht te komen bij neuropathische pijn – de pijn die ontstaat door beschadiging van of ziekte aan de gevoelszenuwen. Een bekend voorbeeld is multiple sclerose (MS), waarbij de zenuwen van de patiënt worden aangevallen door het eigen immuunsysteem.
Fibromyalgie
Een ander voorbeeld is fibromyalgie, waarbij de zenuwen overgevoelig worden en zelfs een lichte aanraking als pijnlijk wordt ervaren. Cannabis kan een alternatieve behandeling zijn voor patiënten met fibromyalgie die niet reageren op conventionele therapie. De toepassing ervan kan echter worden beperkt door de incidentie van niet-ernstige bijwerkingen.
Acute pijn
In tegenstelling tot de hiervoor genoemde pijnsoorten, tonen onderzoeken, die zich concentreren op acute pijn (zoals na een operatie), over het algemeen geen voordelige effecten aan van het gebruik van cannabis. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de verschillende rol die endocannabinoïden spelen in beide soorten pijn. Het mechanisme achter dit verschil is tot op heden nog niet volledig bekend.
Neuropathische pijn
Uit onderzoek naar therapeutische voorkeuren van patiënten lijkt naar voren te komen dat in geval van hevige pijn het grootste deel van de bijwerkingen van cannabinoïden beter getolereerd worden dan de bijwerkingen van langdurig gebruik van hoge doseringen van morfineachtige medicijnen. Chronische neuropathische pijn is een veel voorkomend en lastig te behandelen symptoom waarvoor maar weinig behandelmethoden bekend zijn. Daardoor kan zelfs een klein therapeutisch effect van cannabinoïden voor deze patiënten al relevant zijn.
Opiaten
Omdat chronische pijn zo moeilijk te behandelen is met één afzonderlijk medicijn, zijn cannabinoïden vaak onderzocht in combinatie met andere therapeutische middelen, waaronder sterke opiaten zoals morfine. Zo is gebleken dat cannabinoïden en opiaten samen een sterke uitwerking hebben. Dit effect heet ‘synergie’. Als gevolg van deze synergie kan het toevoegen van cannabinoïden vaak leiden tot een lagere dosering van opiaten in het dagelijkse medicijngebruik van een patiënt. Er is al gebleken dat duale therapieën de ongewenste milde tot ernstige bijwerkingen van opiaten, zoals misselijkheid, overgeven, tolerantie, sedatie en ademhalingsdepressie, kunnen verminderen.
Misselijkheid, overgeven en eetlust
Toepassing: bij chemotherapie of radiotherapie voor de behandeling van kanker. Minder eetlust, gewichtsverlies en verzwakking als gevolg van hepatitis C, kanker of hiv-infectie en aids.
Cannabis kan een groot effect hebben op misselijkheid en overgeven als gevolg van chemotherapie of radiotherapie, hepatitis C, hiv of aids. Al in 1986 werd synthetisch THC (als Marinol®) goedgekeurd door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) als opwekker van eetlust bij behandeling van anorexia en gewichtsverlies bij patiënten met hiv of aids. Daarnaast werd Marinol® ook goedgekeurd als antibraakmiddel voor kankerpatiënten die chemotherapie ondergaan. Uit ondersteunend onderzoek blijkt dat de toevoeging van THC direct voor en na de chemotherapie ten opzichte van alleen reguliere antibraakmiddelen meer voordelen biedt.
Cannabis heeft aangetoond eetlust te stimuleren die met name omschreven wordt als een grote behoefte aan voedsel met veel vet of een hoog suikergehalte. Voor deze patiënten kan het consumeren van veel calorieën bijdragen aan de toename van gewicht en het binnenkrijgen van voldoende voedingsstoffen; twee aspecten die vaak cruciaal zijn in het bestrijden van medische aandoeningen zoals het wasting syndroom bij aids-patiënten.
Hoewel er andere medicijnen beschikbaar zijn voor het behandelen van misselijkheid, overgeven of verminderde eetlust, maakt het gecombineerde effect van cannabis op al deze symptomen tegelijkertijd cannabis tot een uniek middel om de kwaliteit van leven voor patiënten te verhogen. Voor patiënten die last hebben van misselijkheid of overgeven zijn orale medicijnen vaak niet prettig. Voor deze patiënten geldt dat toediening via inhalering – met behulp van een verdampend medisch hulpmiddel – de druk op orale medicijnen verlaagt en snel therapeutische niveaus bereikt.
Multiple sclerose
Toepassing: pijn en spierspasmen of krampen gerelateerd aan multiple sclerose (MS) of ruggenmergletsel.
Naast chronische pijn is MS de andere medische aandoening waarvoor de effecten van cannabinoïden op de lange termijn uitgebreid zijn onderzocht (vooral in de vorm van het farmaceutische product Sativex®). Uit deze onderzoeken is gebleken dat patiënten geen tolerantie ontwikkelen voor de medicinale effecten en hun doseringen evenmin na verloop van tijd verhogen om hetzelfde therapeutische resultaat te bereiken. Hoewel het medisch bewijs voor de werkzaamheid van cannabis bij MS nog enigszins beperkt is, moet worden opgemerkt dat dit ook het geval is voor veel reguliere geneesmiddelen die bij MS worden gebruikt.
Wereldwijd maken momenteel veel patiënten gebruik van cannabis en cannabinoïden om de pijn, spierspasmen of krampen gerelateerd aan MS of ruggenmergletsel te verlichten. De meeste klinische onderzoeken met medicijnen gebaseerd op cannabinoïden richten zich dan ook op MS. De standaardbehandeling van MS geeft vaak onvoldoende verlichting van klachten of wordt beperkt door de bijwerkingen van de medicatie. Het gevolg is dat MS-patiënten altijd al veel hebben geëxperimenteerd met alternatieve therapieën, waaronder cannabis, om hun kwaliteit van leven te verbeteren. Tegenwoordig is er wetenschappelijk onderbouwd bewijs beschikbaar voor de positieve effecten van cannabinoïden op ziektegerelateerde pijn, blaassymptomen, tremoren en spasticiteit. Daarnaast kan bij gebruik van cannabinoïden de slaap aanzienlijk verbeteren, met diepere en langere slaap als gevolg.
Uit gegevens van het Nederlandse Bureau voor Medicinale Cannabis (BMC), blijkt dat geïnhaleerde cannabis met een hoog CBD-gehalte (zoals Bediol) beschouwd wordt als geschikt voor symptomen als pijn, spasmen en ontstekingen – symptomen die veel voorkomen bij MS-patiënten.
Syndroom van Gilles de la Tourette
Toepassing: onvermogen om het maken van herhaalde, snelle bewegingen of geluiden te controleren.
Het syndroom van Gilles de la Tourette is een neuropsychiatrische aandoening die gekenmerkt wordt door lichamelijke (motorische) en vocale (fonetische) tics. Er zijn verhalen bekend dat cannabis niet alleen effectief is bij het onderdrukken van dergelijke tics, maar ook bij het behandelen van gerelateerde psychiatrische aandoeningen zoals obsessieve-compulsieve stoornissen. Klinisch onderzoek naar de effecten van (zuiver) THC bij de behandeling van het Tourette-syndroom tonen een significante afname van tics aan zonder significante bijwerkingen. Omdat de uiterst zichtbare tics een grote impact hebben op het sociale leven van Tourette-patiënten, kan zelfs een klein effect van cannabis al als relevant worden beschouwd. THC zou daarom een veelbelovende behandeling kunnen zijn voor volwassen Tourette-patiënten, als andere geneesmiddelen onvoldoende effectief zijn gebleken voor het behandelen van de tics.
Therapieresistent glaucoom
Toepassing: ongecontroleerde oogdruk als gevolg van therapieresistent glaucoom.
Bij glaucoom leidt een toenemende druk van de oogbol tot een geleidelijk verlies van het gezichtsvermogen, wat zonder behandeling kan leiden tot volledige blindheid. Onderzoeken in de jaren ’70 toonden al aan dat cannabis, zowel oraal als geïnhaleerd, de oogdruk net zo effectief kan verminderen als standaardmedicatie.
Hoewel er tegenwoordig diverse soorten behandelingen mogelijk zijn, blijft glaucoom wereldwijd toch nog een van de belangrijkste oorzaken van blindheid. Cannabis kan een veelbelovende behandeling zijn als reguliere behandelingen niet het gewenste effect sorteren. De werking van het drukverlagende effect duurt over het algemeen echter niet langer dan een aantal uur. Als medicijn zou de cannabis derhalve met enige regelmaat moeten worden ingenomen.
Overige aandoeningen
Angst
De relatie tussen cannabis en angst is complex. Wat de direct effecten betreft, bestaat het vermoeden dat hoge doses THC het gevoel van angst vergroten, terwijl enkele onderzoeken suggereren dat CBD juist angst vermindert. Bovendien is aangetoond dat het toedienen van THC in combinatie met CBD de angstopwekkende effecten van THC vermindert. Desondanks is er onvoldoende klinisch bewijs beschikbaar om te bepalen of de effecten van THC en CBD op angst op de lange termijn aanhouden. In het bijzonder is het, afgezien van enkele beperkte klinische gegevens over de acute effecten van beide cannabinoïden, niet duidelijk of THC het beloop en de behandeling van angststoornissen verergert. Omgekeerd zijn er geen degelijke klinische gegevens over de gunstige langetermijneffecten van CBD op angststoornissen. Als zodanig, hoewel een deel van het momenteel beschikbare bewijs hoop biedt dat CBD kan worden gebruikt als een effectieve behandeling voor angst, is er meer klinisch onderzoek nodig om te bepalen of dat het geval is.
Epilepsie
Hoewel epilepsie goed behandeld kan worden met bestaande medicatie, heeft een toenemend aantal patiënten niet voldoende controle over hun aanvallen. Voor zware gevallen kan een speciale operatie worden overwogen, maar dit zijn moeilijke en riskante ingrepen met een groot risico voor de hersenen. Daarom kan voor behandelingsresistente patiënten het gebruik van cannabis een goed alternatief zijn. Al in 1979 toonde onderzoek op ratten het anti-epileptische effect van (zuivere) CBD aan. In verschillende daaropvolgende onderzoeken met proefdieren en met patiënten (kleinschalig) bleek CBD in staat om zowel de frequentie als de intensiteit van epileptische aanvallen te verminderen. Mede doordat CBD geen psychoactieve werking heeft, heeft deze stof veel potentie als therapeutisch middel bij verschillende soorten epilepsie.
Inflammatoire darmziekten
Er komt tegenwoordig steeds meer bewijs beschikbaar dat cannabinoïden een voordelig effect kunnen hebben op inflammatoire darmziekten (IBD), zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Gegevens verkregen uit dierproeven lijken een homeostatische (regulerende) rol van het endocannabinoïdesysteem in de darm aan te tonen en lijken erop te wijzen dat het manipuleren van het endocannabinoïdesysteem van invloed kan zijn op de gastro-intestinale motiliteit en diarree tegen kan gaan. De bevindingen uit onderzoek onder mensen laten echter een ingewikkelder beeld zien. Meer specifiek blijkt aan de ene kant uit onderzoek dat het roken van cannabis de eetlust en het gewicht kan verhogen onder IBD-patiënten, de activiteit van de aandoeningen kan verlagen en de noodzaak van overige medicatie kan verlagen. Aan de andere kant blijkt uit onderzoek onder mensen dat de effecten van cannabinoïden op de activiteit van aandoeningen niet zo veelzeggend zijn als verwacht, met name bij oraal toegediende CBD. Bovendien lijken de positieve effecten op inflammatoire darmziekten slechts symptomatisch te zijn; anti-inflammatoire effecten zijn tot dusverre nog niet bevestigd. Er zijn meer gecontroleerde klinische onderzoeken nodig met verschillende toedieningsvormen om de rol van cannabinoïden in IBD’s te begrijpen.
Kanker
Cannabinoïden hebben een palliatief effect bij kanker doordat de stoffen misselijkheid, overgeven en pijn verminderen, de eetlust stimuleren en de kwaliteit van de slaap verhogen. Maar daarnaast hebben laboratoriumonderzoeken op proefdieren en op geïsoleerde kankercellen ook aangetoond dat cannabinoïden – in sommige omstandigheden – in staat zijn om de ontwikkeling van kanker te remmen.
Als reactie op deze resultaten is op het internet een snelgroeiend aantal niet wetenschappelijk onderbouwde verhalen verschenen waarbij beweerd wordt dat cannabis kanker kan genezen. Ondanks voortgaand onderzoek is er echter tot op dit moment geen doorslaggevend bewijs van klinisch onderzoek om dergelijke claims te ondersteunen.
Er moet echter wel op worden gewezen dat mogelijke effecten van terpenen op kanker, ofwel alleen of in combinatie met cannabinoïden, nog onderzocht moeten worden in laboratoriumtests. Er wordt vaak gezegd dat de gecombineerde effecten van cannabinoïden en terpenen het grote verschil maken tussen ‘holistische’ preparaten van de cannabisplant en farmaceutische producten gebaseerd op alleen cannabinoïden. De precieze aard van de effecten van een combinatie tussen cannabinoïden en terpenen moet nog nader onderzocht worden.
Extractiemethoden en/of toedieningsvormen gebruikt door patiënten bij zelfmedicatie, verschillen nogal van de methoden die gebruikt worden in laboratorium- of ziekenhuisonderzoeken. Door deze kloof tussen ervaringen uit het echte leven en klinisch onderzoek blijft het voor nu onduidelijk wat de rol van cannabis kan zijn bij de behandeling van verschillende soorten kanker.
Psychiatrische aandoeningen
Een andere opkomende toepassing van cannabinoïden is de behandeling van psychiatrische aandoeningen, zoals schizofrenie, angststoornis en bipolaire stoornis. Hoewel langdurig gebruik van hogere doseringen THC een mogelijke risicofactor is voor de ontwikkeling van dergelijke mentale stoornissen, hebben andere cannabinoïden mogelijk het omgekeerde effect. Met name de niet-pyschoactieve cannabinoïde CBD heeft aangetoond vele mogelijkheden te bieden bij de behandeling van angstgevoelens en verschillende soorten psychose, zoals schizofrenie. In een onderzoek met zuivere CBD blijkt de stof bij acute schizofrenie een significante antipsychotische werking te hebben die vergelijkbaar is met andere standaardmedicatie. Momenteel worden cannabisvariëteiten met hoog CBD-gehalte ontwikkeld om tegemoet te komen aan de toenemende vraag naar deze stoffen.
Reuma
De klinische gegevens over de effectiviteit van cannabinoïden bij de behandeling van reumatische aandoeningen zijn zeer beperkt en niet consistent, ondanks dat veel patiënten hun symptomen met succes behandelen. Huidig bewijs suggereert dat cannabinoïden gunstige effecten kunnen hebben op de slaap en pijnverlichting bij reumatische patiënten. De lage kwaliteit van de beschikbare gegevens laat echter niet toe om hierover sterke aanbevelingen te doen.
Slaapproblemen
Cannabis wordt vaak gebruikt voor slaapstoornissen en het beschikbare wetenschappelijke bewijs suggereert dat zowel THC als CBD de slaap kunnen moduleren. Desalniettemin, zoals in het geval van veel andere aandoeningen, zijn er slechts een paar klinische onderzoeken over het onderwerp die het niet mogelijk maken om betrouwbare conclusies te trekken. Als zodanig is het moeilijk om de specifieke effecten van THC en CBD op slaap en hun therapeutisch potentieel bij slaapstoornissen te definiëren. Hoewel er meer klinisch onderzoek naar dit onderwerp nodig is, is het ook belangrijk om in gedachten te houden dat veel patiënten op betrouwbare wijze zelf de gunstige effecten van zowel THC als CBD op hun slaappatroon rapporteren.
Ziekte van Parkinson
Dierproeven tonen aan dat cannabinoïden neuroprotectieve effecten kunnen hebben bij de ziekte van Parkinson (PD) en motorieke symptomen gerelateerd aan de ziekte en langdurige levodopa-behandelingen kunnen verbeteren. Bij onderzoek onder mensen is het bewijs minder eenduidig. In een aantal onderzoeken konden geen positieve effecten worden aangetoond van via de mond toegediende cannabinoïden (zowel natuurlijk als synthetisch) op motorieke symptomen onder PD-patiënten of op symptomen als gevolg van levodopa-behandeling. In tegenstelling hiermee lijkt uit observatieonderzoek te blijken dat cannabinoïden motorieke symptomen, zoals tremor en stijfheid, kunnen verbeteren, pijn kunnen verlichten en de slaap kunnen verbeteren onder PD-patiënten. Hoewel een effect van CBD op PD-symptomen niet is aangetoond, wordt wel beweerd dat het de kwaliteit van leven kan verbeteren. In ieder geval is er meer gecontroleerd klinisch onderzoek nodig om te onderzoeken in welke mate cannabinoïden kunnen worden ingezet bij de behandeling van Parkinson.
