Actueel

Cannabidiol, afgekort als CBD, krijgt tegenwoordig een hoop aandacht en iedereen kent wel iemand die het gebruikt. Maar wat is CBD en hoe verhoudt het zich tot het THC?

CBD is een cannabinoïd en komt alleen voor in de cannabisplant. Momenteel zijn er ruim 100 verschillende cannabinoïden bekend, waarvan THC de bekendste is. Deze twee stoffen lijken erg op elkaar wat betreft hun chemische structuur, maar hebben een hele andere uitwerking.

CBD heeft medicinale eigenschappen maar kan de gebruiker niet ‘high’ maken. THC doet dat wel. Studies laten zien dat CBD effectief kan zijn bij de behandeling van symptomen van onder andere reumatoïde artritis, diabetes, PTSS, angststoornis, en antibiotica-resistente infecties.

CBD en epilepsie

Meer recentelijk wordt CBD ingezet bij kinderen met therapie-resistente epilepsie en is er door de Nederlandse overheid geld vrijgemaakt voor nader onderzoek. In dit onderzoek wordt niet alleen gekeken naar de effecten van CBD, maar naar cannabisproducten die ook THC bevatten. THC wordt vooral gebruikt bij vermindering van misselijkheid of braken, het bestrijden van pijn en spierspasmen, en verbetering van slaap en eetlust.

Aangenomen wordt dat CBD de effecten van THC kan beïnvloeden. Maar welke verhoudingen het meest ideaal zijn, is nog moeilijk te zeggen. Een studie naar de pijnbeleving bij fibromyalgie-patiënten toonde in ieder geval aan dat de combinatie van CBD en THC een betere werking had op de pijnbeleving, dan uitsluitend een product met CBD. In een vervolgstudie gaan de onderzoekers nu op zoek naar de ideale verhouding tussen THC en CBD om neuropatische pijn te bestrijden.

De uiteindelijke medicinale werking van cannabis hangt echter niet alleen af van CBD of THC alleen. Onderzoekers menen dat ook terpenen van belang zijn, al is nog niet bekend op welke manier.

Terpenen verfijnen het therapeutische effect

Terpenen zijn de stoffen die cannabis zijn karakteristieke geur en smaak geven. Tot nu toe zijn er ruim 120 verschillende terpenen gevonden in cannabis, met bijzondere namen als myrceen, alfa-pineen en betacaryophyleen.

In tegenstelling tot de cannabinoïden kunnen terpenen overal in de natuur worden gevonden. Ze zijn bijvoorbeeld aanwezig in lavendel, rozen en dennenbomen. Terpenen hebben een bijzondere werking, omdat ze bepaalde ongewenste effecten van THC kunnen tegengaan, zoals bijvoorbeeld gevoelens van onrust of verlies van kortetermijngeheugen als gevolg van cannabisconsumptie.

Bepaalde terpenen hebben mogelijk ook een eigen medicinale werking: sommigen zijn krachtige antibiotica, terwijl anderen pijnstillende of ontstekingsremmende effecten hebben. Terpenen worden daarom ook vaak gebruikt in aromatherapie.

Omdat er zoveel verschillende terpenen bestaan, zijn er ook veel verschillende combinaties waarin ze kunnen voorkomen in een cannabisplant. Net zoals bij de cannabinoïden kan elke specifieke mix van terpenen leiden tot een uniek medicinaal effect. Men denkt dat de terpenen samenwerken met cannabinoïden om hun effecten aan te passen of te versterken. Dit staat bekend als het ‘entourage-effect’.

Zure en neutrale cannabinoïden

THC en CBD zijn overigens niet in kant-en-klare vorm in de cannabisplant aanwezig, maar moeten eerst worden verwarmd tot een temperatuur van minimaal 180°C.

In de plant komen alleen de zure vormen van cannabinoïden voor. THC is dus in eerste instantie THC-zuur (THCA), en CBD komt in de plant voor als CBD-zuur (CBDA, ook wel bekend als cannabidiolic acid). Als deze stoffen voldoende worden verhit, worden de cannabinoïd-zuren omgezet in een neutrale vorm, die we kennen als THC en CBD. Dit chemisch proces heet decarboxylatie.

Decarboxylatie vindt in cannabis, als gevolg van blootstelling aan licht en kamertemperatuur, ook spontaan plaats. Maar dan gaat het wel minder snel. In de vriezer kan cannabis echter heel lang goed worden gehouden.

CBD-zuur

Tot voor kort dachten wetenschappers dat de zure cannabinoïden geen medicinale eigenschappen hadden. Deze stoffen kunnen wel degelijk interessant zijn als medicijn. Zo blijkt dat CBD-zuur bacteriedodende eigenschappen heeft en veelbelovend lijkt als ontstekingsremmer. THC-zuur heeft een effect op het menselijke immuunsysteem.

Het  ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft een subsidie van 1,4 miljoen euro ter beschikking gesteld voor onderzoek naar de effectiviteit van medicinale cannabis bij kinderen met therapieresistente epilepsie. De vraag die beantwoord moet worden is of medicinale cannabis de frequentie en/of de ernst van epileptische aanvallen bij kinderen vermindert. Onderzoekers die in aanmerking willen komen voor de subsidie hebben tot 28 september 2021 de tijd om hun aanvraag in te dienen. Voor het onderzoek moet medicinale cannabis van het Bureau Medicinale Cannabis (BMC) gebruikt worden. Bedrocan produceert deze cannabis in opdracht van het BMC.

Tweede ronde

Deze subsidie is de tweede die het ministerie van VWS ter beschikking stelt. Vorig jaar werd een eerste subsidie van 1,9 miljoen toegekend. In dat onderzoek gaat het om het effect bij neuropathische pijn. Beide onderzoeken worden gefinancierd uit de opbrengsten van de medicinale cannabis die het BMC in binnen- en buitenland verkoopt. Dat deze ronde onderzoek wordt gedaan naar epilepsie bij kinderen volgt direct uit een vraag van de Tweede Kamer. Een motie van Vera Bergkamp (D66) die hiertoe opriep werd in 2018 aangenomen.

Medicinale cannabis bij epilepsie

Cannabidiol uit de apotheek kan volgens de richtlijn Epilepsie uit juni 2020 voorgeschreven worden bij kinderen (vanaf 2 tot 18 jaar oud) met een therapieresistent syndroom van Dravet, of aan patiënten (vanaf 2 jaar oud) met een therapieresistent syndroom Lennox Gastaut.

In Nederland, en verschillende andere landen, wordt olie gemaakt op basis van het farmaceutische CBD-houdende cannabisproduct Bedrolite en voorgeschreven aan deze patiënten. Begin dit jaar heeft het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) cannabidiol, gebruikt door patiënten met epilepsie, op de lijst gezet van medicijnen waarbij wisselen van fabrikant niet wenselijk is. Het gaat hierbij om medicijnen waarbij een verkeerde inname leidt tot ernstige problemen.

Bioloog en farmacoloog Renger Witkamp is hoogleraar ‘Nutritional Biology’ aan Wageningen University & Research (WUR). Sinds 2005 is hij ook beroepsmatig geïnteresseerd in de (on)mogelijkheden van cannabis als medicijn. Hij is al ruim twintig jaar betrokken bij onderzoek naar de medicinale werking van cannabis en zit sinds het voorjaar ook het Instituut Medicinale Cannabis voor. “De ontwikkeling en het delen van wetenschappelijke kennis over cannabis heeft prioriteit.”

Renger Witkamp balanceert in zijn werk voortdurend op het snijvlak van voeding en farma. Zijn vakgebied heeft hij ooit omschreven als ‘het wetenschapsgebied dat zich bezighoudt met het bestuderen van effecten van biologisch actieve stoffen in de voeding, met als doel een gezondheid bevorderend of genezend effect te bewerkstelligen.’ Dé sleutel tot een goed en gezond leven is volgens Witkamp een ‘gezonde leefstijl’ en het is inmiddels algemeen bekend dat voeding daarbij een cruciale rol speelt. Maar soms is bijsturing nodig en dan kan farmacologie uitkomst bieden. En daarbij kijken Witkamp en zijn team verder dan reguliere medicatie alleen, want de vakgroep richt zich ook op kruiden met een bewezen of vermeende medicinale werking. Cannabis is daar eentje van.

Geen panacee

De interesse in medicinale toepassing van cannabis komt bij Witkamp overigens niet uit het niets. “Ik ben opgeleid als apotheker, ik heb biologie gestudeerd en ik heb altijd al interesse gehad in geneeskrachtige kruiden. Juist ook omdat medicinale toepassing van sommige kruiden wereldwijd al eeuwenlang bekend is, maar er vaak nog geen wetenschappelijke verklaring voor is gevonden. Cannabis is absoluut één van de meest interessante planten, zeker wanneer je terugbladert in de geschiedenis. De plant wordt al eeuwenlang ingezet voor medicinale doeleinden en sinds het eind van de vorige eeuw, toen het endocannabinoïde systeem (ECS) werd ontdekt, is de belangstelling – terecht – opnieuw aangewakkerd. Maar cannabis is zeker geen panacee en we hebben nog altijd veel wetenschappelijk bewijs nodig om gefundeerde uitspraken te kunnen doen over de werking ervan.

Probleem is dat cannabis – met al haar verschillende stoffen – geen makkelijk ‘product’ is om wetenschappelijk te onderzoeken. De plant neemt voortdurend een loopje met ons. Cannabis zit vol met allerlei stoffen, waarbij we pas van  een klein deel weten wat ze doen. En als we onderzoek willen verrichten; voor welke aandoening moeten we dan kiezen? Daarnaast zijn we er nog niet uit welke formulering, welke toedieningsvorm en welke dosering het beste is. Er is, kortom, nog een hoop wetenschappelijk werk te verzetten.”

Wetenschappelijk onderzoek

Witkamp heeft aan wetenschappelijk onderzoek alvast wél zijn steentje bijgedragen. Sinds 2005, toen hij bij TNO Pharma werkte, was hij betrokken bij analyse van THC in preparaten en onderzoek naar cannabinoïden als pijnstiller en eetlust-opwekkende of juist -remmende stof. “We wisten inmiddels dat er cannabinoïden (fytocannabinoïden) in de plant zitten, maar nu wisten we ook dat soortgelijke stoffen (endocannabinoïden) in het menselijk lichaam voorkomen. Overigens ook in veel andere organismen; we hebben ze zelfs in wormen aangetroffen…
Net als andere onderzoekers willen we weten hoe die fytocannabinoïden op het ECS ingrijpen. Ik herinner me dat rond 2006 alle ogen gericht waren op de functie van CB1-receptoren in het lichaam, die onder andere betrokken zijn bij de regulatie van de eetlust en het ontstaan van diabetes. Veel onderzoekers – waaronder ook Big Pharma – gingen in cannabis op zoek naar een geschikte nieuwe CB1-blokker, want dat zou een doorbraak betekenen in de zoektocht naar de ‘new generation of drugs’. Het idee achter zo’n synthetische blokker van de CB1 receptor was dat je daarmee niet alleen de eetlust leek te kunnen remmen maar dergelijke medicijnen leken ook op andere manieren tegen diabetes en daarmee samengaande complicaties (samen wel ‘metabool syndroom’ genoemd) te kunnen werken.

Uiteindelijk is dat niet gelukt, want dergelijke stoffen bleken ernstige bijwerkingen te hebben, juist omdat het ECS zo complex is en bij zoveel processen in het lichaam een rol spelen. Interessant is dat er in de cannabisplant ook een CB1 blokker voorkomt, in hoeveelheden die afhangen van de variëteit, die wat dit betreft misschien wel interessanter lijken. Dit is THCV. Big Pharma is vervolgens afgehaakt, maar de aanwijzingen dat het ECS aanknopingspunten biedt op het gebied van eetlust en pijn en andere aandoeningen zijn er nog steeds. Ondertussen gaat het onderzoek op het terrein van de fytocannabinoïden bij veel verschillende aandoeningen gewoon door, dus dat is  niet stilgevallen. Ook in Wageningen zetten we onderzoek voort, zoals we onlangs zijn gestart in samenwerking met het Nationaal MS Fonds. Samen met hen, en een aantal andere partijen, gaan we onderzoeken wat CBD voor MS-patiënten kan doen bij slaapproblemen. Maar we zien ook interessante onderzoeksprogramma’s in bijvoorbeeld Leiden (chronische pijn, vervanging van op aanvulling opioïden) en Groningen (leverkanker).”

Nederlands programma

Renger Witkamp heeft ook de introductie van het Nederlandse programma voor medicinale cannabis van nabij meegemaakt, waarbij patiënten vanaf 2003 op doktersvoorschrift konden beschikken over cannabis die gestandaardiseerd en volgens farmaceutische kwaliteit geproduceerd is. “Dat is een belangrijke stap geweest, die in verschillende andere landen inmiddels ook is gezet. Vooral omdat vanaf het begin stevige eisen zijn gesteld aan het product. Bovendien is de manier waarop patiënten het kunnen verkrijgen goed gereguleerd. De route via voorschrijver en apotheek is voor patiënten de meest geëigende, want zowel de arts als apotheker kijkt mee, terwijl de kwaliteit van de medicinale cannabis gegarandeerd is. Dat brengt me overigens wel op een ander belangrijk aandachtspunt en dat is pharmacovigilance. Het is uiterst belangrijk dat eventuele bijverschijnselen gedocumenteerd worden, want we weten inmiddels wel dat cannabis niet per se onschuldig is.. Daarnaast zal er prioriteit moeten zijn voor slimme formuleringen van cannabis based medicines en moeten we, als gezegd, verder met wetenschappelijk onderzoek.”

De juiste route

In de afgelopen plus twintig jaar heeft Witkamp de wereld van medicinale cannabis voortdurend zien veranderen, maar anno 2021 kan hij wel een balans opmaken. “Cannabis is nog steeds beladen. Overheden zijn voorzichtig, voorschrijvers ook. Er is nog altijd veel activisme en vaak is de scheidslijn tussen medicinaal en recreatief gebruik flinterdun. Daarbij wordt van alles over de plant geroepen, zonder dat daar bewijs voor is. Dat is prima, want vanuit de ‘recreatieve’ hoek komt van oudsher ook heel veel kennis. Maar soms worden dingen beweerd die voor patiënten gevaarlijk kunnen zijn, want cannabis is, zoals ik al zei, niet per se onschuldig. Ik wil graag dat patiënten de juiste route kiezen; dat ze niet zelf aan het ‘dokteren’ slaan maar informatie en hulp op de juiste plek halen; bij hun arts, specialist en de apotheker. Maar ik wil me ook richten op voorschrijvers omdat we weten dat kennis over medicinale cannabis soms ontbreekt en patiënten worden doorverwezen naar de coffeeshop.”

Kennis delen

Vanuit die gedachte heeft Witkamp eerder dit jaar ‘ja’ gezegd toen hij gevraagd werd om voorzitter te worden van het Instituut Medicinale Cannabis (IMC), een Nederlandse stichting die alle wetenschappelijke-, medische en productietechnische kennis en ervaring op gebied van medicinale kennis bundelt en deelt. De stichting, die op 1 maart officieel van start is gegaan, bestaat uit uiteenlopende organisaties, waaronder apothekers, wetenschappelijke instituten (universiteiten) en producenten. En alle aangesloten organisaties hebben volgens Witkamp een gemeenschappelijk DNA. “We zijn stuk voor stuk legaal actief met medicinale cannabis. Alle deelnemende organisaties beschikken over een ontheffing om met medicinale cannabis te werken of daar onderzoek naar te doen. Daarnaast zetten we in al onze activiteiten de patiënt en de voorschrijver centraal. Het bundelen en uitbreiden van de kennis over medicinale cannabis, en goede wetenschappelijk gefundeerde voorlichting en discussie daarover zijn zaken die me na aan het hart liggen en dat is precies wat we met het IMC willen doen”.

Vanmorgen stond het Nederlandse bedrijf CannNext centraal in een artikel in de Volkskrant over de teelt van medicinale cannabis. In het paginagrote artikel in het katern ‘De Onderneming’ werd uitgelegd hoe CannNext in een onderzoekssetting medicinale cannabis kweekt. Bedrocan is, als de enige legale teler in Nederland van medicinale cannabis voor patiënten, blij met de aandacht voor ons vakgebied, maar wij voelen toch de behoefte om te reageren op twee specifieke uitspraken die wat ons betreft een hele verkeerde voorstelling van zaken geven.

Uitspraak 1

‘Een gelukkige wietplant kan met minder pesticiden toe’

Deze uitspraak kunnen wij niet plaatsen in het licht van de strenge regels die er in Nederland gelden. Het gebruik van pesticiden is bij de teelt van medicinale cannabis in Nederland namelijk volledig uitgesloten. Bedrocan gebruikt dan ook in geen enkele stap van het productieproces pesticiden.

Elke batch medicinale cannabis die wij telen wordt, in opdracht van het Ministerie van VWS, hierop door een onafhankelijk laboratorium gecontroleerd. Indien pesticiden zouden worden aangetroffen, wordt de batch direct afgekeurd en vernietigd.

Dat is meer dan logisch uit het oogpunt van medicijnveiligheid. De suggestie dat door de planten op een bepaalde manier te verzorgen ‘minder pesticiden’ gebruikt zouden kunnen worden, zorgt daarmee voor een verkeerd beeld van de hoge kwaliteitseisen waar alle medicinale cannabis in Nederland al decennia aan voldoet.

Uitspraak 2
De locatie van het bedrijf wordt geheimgehouden om ‘drugscriminelen niet te verleiden tot mogelijke ripdeals.’

Het beeld dat hiermee over de teelt en productie van medicinale cannabis geschapen wordt werpen wij verre van ons. De term ‘ripdeal’ impliceert dat telers van legale medicinale cannabis betrokken zijn bij criminele transacties waarbij de ene partij de andere kan bestelen. En dat vanwege het criminele karakter geen aangifte gedaan kan worden bij de politie. Het gebruik van deze term in relatie tot medicinale cannabis is, net als de uitspraak hierboven, bijzonder schadelijk voor het aanzien van het product, ons bedrijf, onze medewerkers en niet in de laatste plaats van de patiënten die medicinale cannabis gebruiken. Bedrocan spant zich juist in om het stigma, dat nog altijd op medicinale cannabis rust, te doorbreken. Dergelijke beeldspraak in de media draagt daar helaas niet aan bij.

Los van dat onterechte beeld; wij telen al bijna twintig jaar medicinale cannabis in opdracht van de minister van Volksgezondheid, op meerdere plekken in Nederland. In al die tijd hebben we eenmaal te maken gehad met een serieuze poging tot inbraak. Dat is waarschijnlijk net zoveel, of zelfs minder, dan elk ander regulier bedrijf in Nederland. En dat terwijl onze locaties gewoon openbaar zijn. Als inbrekers bij ons naar binnen willen, gaat gewoon het alarm af en staat de politie binnen een paar minuten op de stoep.

Matthijs Bossong is als neuroscientist verbonden aan het Universitair Medisch Centrum Utrecht, waar hij wetenschappelijk onderzoek verricht naar de werking van cannabinoïden (met name THC en CBD) op het menselijk brein. Bossong is inmiddels zestien jaar bij dergelijk onderzoek betrokken; eerst bij het voltooien van zijn PhD in Utrecht, waar hij de rol van het endocannabinoïde systeem bij psychiatrische aandoeningen in het menselijke brein onderzocht. Dat onderzoek richtte zich vooral op de invloed van THC bij het ontwikkelen van psychose-achtige symptomen. Later deed Bossong bij het Institute of Psychiatry (King’s College) in Londen onderzoek naar CBD en hoe deze cannabinoïde werkt bij mensen met een hoog risico op het ontwikkelen van psychose. Dat onderzoek heeft Bossong vervolgens bij de afdeling Psychiatrie van het Universitair Medisch Centrum Utrecht verdiept met een studie naar de werking van CBD bij patiënten met een psychotische stoornis.

Bossong trapt de tweede editie van Bedrocan Series af met een korte uitleg over het endocannabinoïde systeem (ECS). Simpel gesteld; de werking van ons brein is afhankelijk van communicatie tussen neuronen (zenuwcellen) en die communicatie verloopt via neurotransmitters. Bekende neurotransmitters zijn dopamine, glutamaat en gamma-aminoboterzuur (GABA), die allemaal invloed hebben op gevoelens van spanning, angst en onrust. Maar cannabinoïden zijn ook neurotransmitters en we weten pas sinds eind vorige eeuw dat die niet alleen in bijvoorbeeld cannabis voorkomen (fytocannabinoïden), maar ook in het menselijk lichaam (endocannabinoïden). Het is dan ook logisch om te veronderstellen dat het toedienen van fytocannabinoïden invloed heeft op de communicatie in het menselijk lichaam. En dus ook het brein en de manier waarop ons lichaam wordt aangestuurd.

Bossong kan tijdens het webinar alvast een heldere conclusie met de ruim vijftig deelnemers delen. “THC draagt bij aan psychose-achtige symptomen bij gezonde mensen”, stelt hij. Die conclusie volgt uit onderzoek waarbij een groep gezonde mensen THC verdampte en vervolgens met behulp van een MRI-scanner en het uitvoeren van een aantal opdrachten onderzocht werd. “We zagen na toediening van THC in bepaalde delen van het brein verhoogde activiteit bij het uitvoeren van die opdrachten”, zegt Bossong. “Het ging daarbij om die delen van het brein waar je ook verhoogde activiteit kunt zien bij een psychose. Alles wijst er op dat THC er bij gezonde mensen voor zorgt dat die delen van het brein harder dan normaal moeten werken om bepaalde opdrachten uit te voeren. Je kunt dat vergelijken met een auto, die plotseling meer brandstof nodig heeft om dezelfde afstand af te leggen.”

In later onderzoek heeft Bossong zich juist gericht op de werking van CBD. Daarbij was de centrale vraag of CBD psychose of psychose-achtige symptomen kan normaliseren? In Londen werd onderzocht hoe mensen die verhoogd risico op psychose hebben (maar die diagnose nog niet gesteld hebben gekregen) op CBD reageren. Daarbij werd duidelijk dat symptomen van psychose (angst, depressie) door gebruik van CBD werden teruggedrongen. Het onderzoek onder 31 patiënten met een psychose dat vervolgens in Utrecht werd uitgevoerd lijkt dat te bevestigen. Het bevestigt bovendien de stelling dat CBD, net als THC, een psychoactieve stof is. “Dat roept al snel een semantische discussie over ‘psychoactief’ op, maar feit is dat ook CBD invloed heeft op bepaalde delen van het brein; in ieder geval bij mensen met een psychiatrische achtergrond. Bij gezonde mensen zie je dat juist THC een ‘bedwelmende’ uitwerking heeft”, aldus Bossong.

THC is een risicofactor bij de ontwikkeling van een psychose, ook bij gebruik van medicinale cannabis, zegt Bossong desgevraagd. “Je kunt dat vergelijken met de rol die roken of  hamburgers eten hebben bij het ontwikkelen van cardiovasculaire problemen.” Oppassen, dus.

Net als veel van zijn vakbroeders onderstreept Bossong het belang van (meer) wetenschappelijk onderzoek. Zelf gaat hij daar ook mee verder, want de komende jaren zal hij betrokken zijn bij een grote, meerjarige internationale studie naar de werking van CBD onder ongeveer 750 patienten; deels mensen met psychose en deels mensen met een verhoogd risico op psychose. Het onderzoek, aangestuurd vanuit King’s College, moet nog meer inzicht geven in de manier waarop het endocannabinoïde systeem werkt en de wijze  waarop cannabinoïden ingrijpen op de functie van ons brein.

Als je vanuit België voor een reisprogramma naar Nederland gaat en je mag meerdere bijzondere plekken bezoeken, welke moeten dat dan zijn? De redactie van het bekende televisieprogramma ‘Reizen Waes’ van de Belgische acteur/presentator Tom Waes stelde zichzelf diezelfde vraag, en kwam onder meer uit bij…Bedrocan.

Tom Waes, bekend van de Netflix-serie Undercover, Kamp Waes en Reizen Waes, kreeg onlangs een kijkje in de keuken van onze Nederlandse faciliteit in Emmeloord. CEO Tjalling Erkelens gaf hem en zijn filmcrew een rondleiding. Voor het eindresultaat moeten we nog even wachten; de uitzendingen staan dit jaar in oktober (Nederland) en november (België) gepland.

Bedrocan biedt artsen, onderzoekers en wetenschappers een online platform om hun informatie en bevindingen over medicinale cannabis met een breder publiek te delen. In een reeks informatieve webinars van elk een half uur gaat moderator Ole Heil van Bedrocan in gesprek met allerlei experts. Recente onderzoeken, ervaringen van artsen en patiënten en de effecten van medicinale cannabis worden besproken onder de titel Bedrocan Series.

Cannabis als medicijn; de wetenschappelijke benadering

Bedrocan Series begint met Renger Witkamp, ​​hoogleraar Nutritional Biology aan de Nederlandse Wageningen University & Research en voorzitter van het Instituut Medicinale Cannabis Nederland. Hij zal spreken over wetenschappelijk onderzoek en de noodzaak van een Nederlands Instituut voor Medicinale Cannabis.

Het informatieve webinar vindt plaats op donderdag 17 juni om 12.30 uur (CET).

Cannabis als medicijn; de effecten op onze hersenen

De tweede spreker in de informatieve webinars reeks is Matthijs Bossong, neurowetenschapper aan het UMC Utrecht. Bossong zal dieper in ons endocannabinoïdesysteem duiken en het effect van cannabis op de functie van de hersenen en psychiatrische aandoeningen uitleggen.

Dit webinar vindt plaats op donderdag 8 juli om 12.30 uur (CET).

Meer informatie over de informatieve webinars reeks Bedrocan Series, de gastsprekers en het registratieproces is te vinden op de Bedrocan webinar pagina.

Betrouwbare informatie over medicinale cannabis en de werking er van is niet altijd eenvoudig te vinden. Nederlandse apothekers, artsen, bedrijven en onderzoekers hebben daarom hun handen ineen geslagen en een nieuw samenwerkingsverband opgericht: Instituut Medicinale Cannabis Nederland (IMC). Bedrocan, producent van medicinale cannabis, is één van de trotse partners van dit nieuwe instituut. Doel van het IMC is de informatievoorziening over medicinale cannabis richting patiënten en voorschrijvers te verbeteren en de samenwerking op het gebied van wetenschappelijk onderzoek te versterken. Professor Dr. Renger Witkamp, hoogleraar Voeding en Farmacologie aan de Wageningen Universiteit, is voorzitter van het IMC. Ole Heil, directeur Communications & Government Affairs van Bedrocan is penningmeester.

Duizenden patiënten

Medicinale cannabis is in Nederland sinds 2003 op doktersrecept via de apotheek beschikbaar voor patiënten. Inmiddels maken hier per jaar zo’n 10.000 mensen, met verschillende aandoeningen, gebruik van. Het wordt onder andere toegepast als pijnstillerbestrijder en als symptoombestrijder bij bepaalde vormen van epilepsie, MS en in palliatieve zorg. Desalniettemin blijkt het lastig om goede en betrouwbare informatie over het gebruik en de toepassing van medicinale cannabis te vinden.

Renger Witkamp: ‘We zien helaas heel veel onjuiste informatie over medicinale cannabis. Veel patiënten die mogelijk baat hebben bij het product belanden onnodig in de coffeeshop of bij illegale aanbieders. Of erger nog: sommige artsen verwijzen hun patiënten hier zelfs actief naartoe. Het IMC stelt zich ten doel dit door middel van goede voorlichting te veranderen. Het IMC bevordert dat de behandeling van patiënten die mogelijk baat hebben bij medicinale cannabis, onder medische begeleiding van arts en apotheker plaatsvindt.’

Coördinatie van onderzoek

De laatste jaren wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar de werking en toepassing van medicinale cannabis. Zo ook in Nederland. Op bijna elke universiteit in ons land houden onderzoekers zich hiermee bezig. Omdat het onderzoeksgebied nog in de kinderschoenen staat, is er nog weinig samenwerking en coördinatie. Het IMC biedt een platform voor onderzoekers om hen samen te brengen en waar mogelijk de krachten te bundelen.

Dr. Monique van Velzen, onderzoeksmanager van de afdeling Anesthesiologie van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) is bestuurslid Onderzoek van het IMC: ‘Ik merk om mij heen dat er veel behoefte is aan samenwerking op het gebeid van wetenschappelijk onderzoek met medicinale cannabis. Veel onderzoeken, soms zelfs binnen dezelfde instelling, lopen langs elkaar heen. En ook voor onderzoekers is het lastig om uit te vinden wat wel en niet kan en mag als het om cannabis gaat, met veel vertraging tot gevolg. Dat is zonde en daar brengen we met het IMC straks verandering in. Door onderzoekers te verbinden, kunnen we van elkaar leren en het onderzoek stroomlijnen, op elkaar afstemmen en structureren.’

Inhoudelijke deskundigen

Het IMC is een stichting waarbij verschillende partners en inhoudelijk deskundigen zich hebben aangesloten. Naast een aantal bedrijven uit de keten van medicinale cannabis in Nederland, waaronder apotheken, gaat het om artsen en onderzoekers van het LUMC, UMC Utrecht, Universitair Medisch Centrum Groningen en Wageningen University & Research.

Meer informatie en contactgegevens zijn beschikbaar op de IMC website.

Dit jaar zal het Universitair Medisch Centrum Groningen starten met een onderzoek naar de werking van cannabisolie bij uitbehandelde leverkankerpatiënten. Doel van de pilotstudie, waaraan twintig patiënten zullen deelnemen, is om te zien of cannabisolie in staat is om leverkankertumoren te verkleinen. Uniek, want zo’n onderzoek is nog niet eerder verricht. “Het is in meerdere opzichten pionieren”, zegt chirurg en hoofdonderzoeker Maarten Nijkamp.

In drie jaar tijd willen Nijkamp, zijn collega Frederik Hoogwater, oncoloog Derk Jan de Groot en maag-darm- en leverspecialist Frans van der Heide kunnen vertellen of medicinale cannabisolie mogelijk invloed heeft op de groei (of beter: regressie) van leverkankertumoren. Daarvoor wordt onderzoek gedaan naar twintig patiënten die, los van symptoombestrijding, uitbehandeld zijn, maar nog wel een goede leverfunctie hebben. Dat laatste is van belang omdat een functionerende lever cannabisolie volgens natuurlijke processen ‘verwerkt’. Zodra de juiste dosering cannabisolie is bepaald en de toediening is gestart, wordt na drie, zes en negen maanden bij iedere deelnemer een scan van de lever gemaakt. Daarnaast wordt bloed afgenomen, zodat de leverfunctie kan worden onderzocht en ook de aanwezigheid van tumormarkers kan worden gecheckt. Uiterlijk in 2024 – of zoveel eerder als mogelijk – wil het onderzoeksteam met een sluitende conclusie komen.

Anekdotisch bewijs

Het idee voor dit klinisch onderzoek ontstond ruim drie jaar terug, toen een patiënt van het UMCG met leverkanker in vergevorderd stadium opmerkelijke resultaten leek te boeken met het gebruik van cannabisolie. De tumoren in zijn lever verdwenen geleidelijk sinds hij cannabisolie begon in te nemen en inmiddels – vijf jaar na de diagnose – is hij genezen verklaard. Toen zich daarna een tweede patiënt meldde met vergelijkbare resultaten, begon het wetenschappelijke hart van Nijkamp en collega’s harder te kloppen. “Dat was ook gebeurt als de patiënten visolie hadden gebruikt”, nuanceert Nijkamp.

“Maar cannabis en cannabisproducten zijn toch bijzonder. Je hoeft het internet maar op te gaan en je ziet dat er nogal wat anekdotisch bewijs is dat cannabinoïden een wapen zijn in de strijd tegen kanker. Maar dat zijn voorvallen en je weet niet bij hoeveel patiënten het gebruik van cannabinoid based products geen gewenst effect heeft gehad. Dan is er nog laboratoriumonderzoek, waarbij is gebleken dat cannabis een remmende invloed kan hebben op de groei van leverkankercellen. Maar als je in een laboratorium heet water of chloor op kankercellen giet, zal dat een vergelijkbaar effect hebben. Je kunt, kortom, niet stellen dat cannabinoid based medicines in staat zijn om kanker – in dit geval leverkanker – te genezen, want er is geen wetenschappelijk bewijs.

Daarvoor moet je klinisch onderzoek met patiënten uitvoeren. Door deze twee patiënten kreeg het onderwerp ‘cannabisolie en leverkanker’ voor mij en mijn collega’s ‘lading’, want we zijn, naast ons specialisme, ook wetenschappers. En we voelden ons vanuit wetenschappelijk oogpunt verplicht om onderzoek op te starten. We wisten tegelijkertijd ook dat het in meerdere opzichten pionieren zou zijn.”

Toetsingscommissie

Bij het ontwerp van de studie kwamen Nijkamp cum suis voor een aantal praktische vraagstukken te staan. Allereerst moest het ontwerp voor het onderzoek worden goedgekeurd en langs diverse toetsende partijen, waaronder uiteraard de medisch ethische toetsingscommissie. Nijkamp: “Cannabisolie is geen geregistreerd medicijn en er is nog veel onbekend. En er doen natuurlijk de wildste verhalen de ronde. Daar willen we met dit onderzoek zeker geen voeding aan geven. De toetsingscommissie heeft er streng op toegezien dat ons onderzoek aan alle gestelde eisen voor wetenschappelijk onderzoek voldoet. Tegelijkertijd hadden ook antwoord nodig op een aantal vragen. Zoals; welke stoffen maken dat cannabis kan werken? En in welke verhouding moeten die stoffen in de olie aanwezig zijn? En welke doses zijn het meest geschikt? De beide patiënten gebruikten cannabisolie waarin zowel THC als CBD aanwezig zijn, dus dat was ook ons uitgangspunt.”

Medicinale cannabisolie

Vervolgens moest worden gezocht naar een producent en leverancier van de olie. “Het is niet moeilijk om aan cannabisolie te komen, maar medicinale cannabisolie is een ander verhaal. Voor een onderzoek als dit leggen we de lat uiteraard zo hoog mogelijk”, aldus Nijkamp. “De toetsende instanties doen dat vanzelfsprekend ook. De basis moet goed zijn: je moet materiaal betrekken van een partij die de juiste certificaten heeft voor de productie van studiemateriaal. Dat behoort tot de eisen die aan zo’n studie worden gesteld. En je wilt zeker zijn dat het studiemateriaal een consistente samenstelling heeft, want anders kun je geen uitspraken doen over het onderzoeksresultaat. We wisten dat de Transvaal Apotheek al enkele jaren gespecialiseerd is in het verantwoord samenstellen van medicinale cannabisolie. Dat doen ze op basis van gestandaardiseerde medicinale cannabis, die in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid wordt geproduceerd door Bedrocan. De olie van de Transvaal Apotheek is van consistente kwaliteit en wordt bovendien door een onafhankelijk laboratorium getest. We wisten bovendien dat de Transvaal Apotheek bezig was om de certificaten voor productie van studiemateriaal te verkrijgen. Daar gaat een stevige toetsing aan vooraf en daar hebben we op moeten wachten, maar dat is inmiddels rond. Vervolgens was het zaak om de juiste cannabisolie voor de studie te selecteren.”

Transvamix®

Voor de pilotstudie is gekozen voor een medicinale cannabisolie die al in het aanbod van de Transvaal Apotheek zat. Nijkamp: “We hebben de samenstelling van de oliën die door de beide patiënten was gebruikt als uitgangspunt genomen. Dat was olie met een tamelijk hoog THC-gehalte. De Transvaal Apotheek maakt een olie op basis van de gestandaardiseerde plantvariëteiten Bedrocan® en Bedrolite®, die 10 procent THC en 5 procent CBD bevat en ‘Transvamix®’ is genoemd. Die olie gaan we als studiemateriaal gebruiken.”

Dosering

Ander punt van aandacht is de dosering, want cannabisolie is (ook) op dat gebied niet vergelijkbaar met reguliere medicijnen. Het is volgens Nijkamp ook een mogelijke reden waarom klinische studies met cannabis of cannabisolie tot dusver nauwelijks zijn opgestart. “Ook hier moesten we pionieren. Bij reguliere medicijnen – denk aan pijnstillers – ligt de dosering vast; je weet wat het medicijn bij een bepaalde dosering doet”, zegt Nijkamp. “Cannabis of cannabisolie is een ander verhaal. Iedere patiënt reageert anders op het product en de hoeveelheid olie die nodig is om werkzaam te zijn kan per patiënt verschillen. Dat maakt zo’n studie nog een stuk ingewikkelder. We gaan per patiënt de dosering dagelijks opvoeren tot er bijwerkingen zijn. Dan gaan we terug tot de dosering waarbij bijwerking uitblijven. In theorie heb je dan een zo hoog mogelijke dosering zonder bijwerkingen.”

Pilotstudie leverkanker

Voor zover bekend is het UMCG het eerste onderzoeksinstituut ter wereld dat een onderzoek naar cannabisolie bij leverkanker gaat doen. “In deze vorm, althans”, zegt Nijkamp. “Er is divers laboratoriumonderzoek naar de werking van cannabis op tumoren en we weten ook van onderzoek naar cannabisolie bij hersentumoren, maar voor zover bekend is daar nog geen vervolg aan gegeven. En uiteraard wordt cannabis door kankerpatiënten ingezet om tijdens behandeling de kwaliteit van leven positief te beïnvloeden. Dit is dus een echte pilotstudie. En die studie zal alleen iets zeggen over de werking van cannabis bij patiënten met leverkanker, bij wie de lever nog functioneert. Zodra we weten dat het bij één patiënt iets doet, zijn we een stap verder en kunnen we serieus gaan nadenken over verder onderzoek. Denk daarbij aan patiënten met leverkanker én leverbeschadiging en andere vormen van kanker. We zouden bovendien kunnen constateren dat cannabinoïden – in deze verhouding en bij deze patiënten – een positieve bijdrage leveren aan kwaliteit van leven. Op basis daarvan zouden cannabis based products in de toekomst een vaste rol kunnen spelen binnen oncologie.
Maar de uitkomst kan ook zijn dat bij geen van de twintig mensen een reactie optreedt. Dan hebben we gedaan wat we vanuit medisch-wetenschappelijk oogpunt moesten doen, maar staan we wat betreft de genezing van de beide patiënten nog steeds voor een raadsel.”

Lees ook:

Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) heeft cannabidiol, gebruikt door patiënten met epilepsie, op de lijst gezet van medicijnen waarbij wisselen van fabrikant niet wenselijk is. Het gaat hierbij om medicijnen waarbij een verkeerde inname leidt tot ernstige problemen.

Deze Wisselen Ongewenst lijst is opgesteld in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn & Sport. Cannabidiol uit de apotheek kan volgens de richtlijn Epilepsie uit juni 2020 voorgeschreven worden bij kinderen (vanaf 2 tot 18 jaar oud) met een therapieresistent syndroom van Dravet, of aan patiënten (vanaf 2 jaar oud) met een therapieresistent syndroom Lennox Gastaut.
In Nederland, en verschillende andere landen, wordt olie gemaakt op basis van het farmaceutische CBD-houdende cannabisproduct Bedrolite en voorgeschreven aan deze patiënten.

Patiënten in Nederland kunnen deze olie, op voorschrift van de arts, bij apotheken verkrijgen. In Engeland ontstond rond de jaarwisseling onrust omdat dit product door de Brexit niet meer voor Engelse patiënten beschikbaar zou zijn. De nijpende situatie van diverse patiënten, waaronder de negenjarige Alfie Dingley, haalde de pers in Engeland en Nederland. De Nederlandse en Engelse overheid hebben inmiddels een tijdelijke oplossing gevonden.

Reactie minister Van Ark

Minister Van Ark onderschrijft de lijst van het CBG. ‘Patiënten mogen per slot van rekening geen onnodige gezondheidsrisico’s lopen als gevolg van het wisselen van geneesmiddelen,’ laat het ministerie weten in een reactie.

Projectcoördinator Michiel Hendrix en voorzitter Ton de Boer, beiden van het CBG, vertellen in een interview meer over hoe de lijst tot stand kwam en naar welke criteria is gekeken.

Reactie Bedrocan

Bedrocan is blij met dit besluit van het CBG en de minister. De Nederlandse cannabisproducent produceert in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid diverse cannabisproducten die verwerkt worden als medicinale cannabisolie. CEO Tjalling Erkelens: “Het besluit sluit aan bij wat wij al jaren in de praktijk zien en ook benadrukken; namelijk dat onze producten niet zomaar in te wisselen zijn voor een ander product met een vergelijkbare hoeveelheid CBD. Medicinale cannabis is simpelweg complexer dan alleen CBD of THC. Zie bijvoorbeeld de situatie in Engeland begin dit jaar. Daarbij dreigden tientallen epilepsiepatiëntjes in acute problemen te komen doordat ze vanwege de Brexit geen toegang meer kregen tot cannabisolie uit Nederland. Hopelijk leidt opname van cannabidiol op deze lijst uiteindelijk tot Europese regelgeving waarbij de beschikbaarheid voor de patiënt gegarandeerd is.”

Lees ook:

Europa moet medicinale cannabis net zo behandelen als opiaten. Dat vindt Europarlementariër Alex Agius Saliba die samen met drie andere parlementsleden, het Europese samenwerkingsverband Medicinal Cannabis Alliance heeft opgericht. Binnenkort komt de alliantie voor het eerst bij elkaar en bepalen ze samen met 35 aangesloten parlementsleden de Europese de koers op het gebied van medicinale cannabis. Het Maltese parlementslid neemt alvast een standpunt in.

Dat Europese parlementsleden samen optrekken is niet uniek. Wel is het voor het eerst dat er een  samenwerkingsverband zich uitsluitend focust op medicinale cannabis. Agius Saliba hierover: ‘We houden ons verre van het recreatief gebruik. Wij willen opkomen voor de rechten van de patiënt en pleiten voor Europese wetgeving die in elke lidstaat hetzelfde is.” De 35 parlementsleden, voornamelijk socialisten en democraten uit landen als Portugal, Duitsland en Slovenië, reageerden op een mail die afkomstig was van Agius Saliba zelf en zijn drie medestanders Robert Biedroń (Poland), Brando Benifei (Italië) en Maria Arena (België). Agius Saliba is tevreden over de response: “Het is een mooi aantal en een goede start. Hiermee geven we een sterk signaal af dat er bereidheid is om over medicinale cannabis te discussiëren.”

Handel

Het is Maltese parlementslid een doorn in het oog dat er nauwelijks handel mogelijk is tussen Europese lidstaten. Als voorbeeld noemt hij zijn thuisland Malta. Sinds 2018 is medicinale cannabis daar toegestaan maar afgelopen jaar zaten patiënten zonder hun medicijn. “Puur omdat de distributie in Europa niet goed geregeld is. Patiënten zijn daar de dupe van. Zij zitten niet alleen zonder, maar betalen ook nog eens een hoge prijs voor hun medicatie. Goede toegang én een betaalbare prijs voor medicinale cannabis is een basisrecht voor elke Europese patiënt.”

Agius Saliba  noemt het gebrek aan uniforme regels het grootste obstakel: “Ik wijs niet met de vinger naar de industrie, maar naar onszelf. Het is belangrijk om voor de hoogste kwaliteit te gaan, maar de Europese bureaucratie zorgt voor hoge prijzen en maakt toegang voor patiënten onmogelijk. Ik pleit dan ook om medicinale cannabis net zo te behandelen als opiaten.”

De handel in grondstoffen als morfine en andere opiaten is wél op Europees niveau gereguleerd. Om in Europa voet aan de grond te krijgen, moeten medicijnontwikkelaars zich aan de strikte veiligheids- en kwaliteitsnormen van het Europees Geneesmiddelenbureau houden. En dat geldt ook voor de farmaceutische grondstoffen (API’s), waarmee deze medicijnen worden gemaakt. “Ik zie het verschil niet met medicinale cannabis.  Als er medische reden zijn waarom er strengere eisen gelden voor cannabis dan hoor ik die graag. Maar volgens mij zijn die er niet.”

Binnenkort komt de Medicinal Cannabis Alliance bij elkaar om verder te werken aan de standpunten.

Het televisieprogramma de Keuringsdienst van Waarde stond op donderdag 18 februari 2021 in het teken van CBD-olie. Deze olie is tegenwoordig overal verkrijgbaar en gaat over de toonbank als voedingssupplement. In deze aflevering spreekt Tjalling Erkelens, CEO en oprichter van Bedrocan, zijn zorgen uit over deze ontwikkeling.

Erkelens heeft al vaker zijn zorgen uitgesproken. Er is namelijk nog te weinig bekend over de werkzaamheid en het effect van CBD op het menselijk lichaam, zeker bij hoge dosering of langdurig gebruik. Dát het iets doet is bekend, bijvoorbeeld bij mensen met ernstige vormen van epilepsie, maar hoe en wát precies weten we nog niet.
Over CBD-olie is op deze website eerder het artikel ‘Het probleem met CBD-olie’ gepubliceerd. Een link naar dat artikel staat onderaan deze pagina.

Veiligheid gegarandeerd

In de uitzending van de Keuringsdienst pleit Bedrocan er dan ook voor om voorzichtigheid te betrachten bij het gebruik van CBD-olie. Erkelens: “Doe dit alleen in overleg met een arts. En áls CBD-olie wordt aangeraden of voorgeschreven, haal deze dan uitsluitend bij een apotheek. Deze bereidt medicinale cannabisolie uit betrouwbare grondstoffen. Van deze olie is precies bekend wat erin zit en de apotheker kan informatie geven over de juiste dosering. Op die manier is de veiligheid van het gebruik optimaal gegarandeerd.”

Cannabisolie van Bedrocan

Bedrocan produceert zelf geen olie. Productie is in Nederland ook niet toegestaan. Medicinale cannabisolie is uitsluitend op doktersrecept bij de apotheek verkrijgbaar. Deze wietolie wordt door de apotheker magistraal bereid. De grondstoffen hiervoor worden onder strenge farmaceutische richtlijnen geproduceerd. Ze zijn gegarandeerd vrij van pesticiden, zware metalen, schimmels en andere besmettingen. De hoeveelheid inhoudsstoffen van de olie is exact bekend en getest door de apotheker.

Om misverstanden te voorkomen: De olie die de apotheker bereidt, wordt niet gemaakt van industriële hennep, is geen hennepolie en is niet te vergelijken met CBD-olie die online of bij de drogisterij te koop is.

Nederland

In Nederland zijn er meerdere apothekers die medicinale cannabisolie, CDB-olie én wietolie met THC, op recept kunnen leveren. Elke olie is weer verschillend van samenstelling. Ga naar onze contactpagina voor een overzicht van de contactgegevens van deze apothekers. Kijk ook eens op de site van het Bureau voor Medicinale Cannabis.

Naar de uitzendingen van Keuringsdienst van Waarde.

Over Bedrocan

Sinds 2003 produceert Bedrocan medicinale cannabis in opdracht van het Nederlandse ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Bedrocan heeft al meer dan twintig jaar ervaring met het kweken van cannabis en is daarmee de meest ervaren producent van legale medicinale cannabis ter wereld.

Daarnaast is Bedrocan het enige bedrijf dat momenteel in staat is om gestandaardiseerde medicinale cannabis te produceren. Standaardisatie houdt in dat de werkzame inhoudsstoffen, waaronder cannabinoïden en terpenen, voor iedere productsoort hetzelfde zijn. Dit is mogelijk door de unieke kweekmethode en door de cannabis onder strikte farmaceutische richtlijnen (GMP) te produceren.

De farmaceutische kwaliteit, de diversiteit aan producten en de mogelijkheid de cannabis te exporteren zijn voor meerdere overheden, wetenschappers en farmaceutische bedrijven redenen om met Bedrocan samen te werken.

Meer informatie over CBD-olie? Klik op onderstaande link.