Bijwerkingen & risico’s van medicinale cannabis

Over het algemeen kunnen patiënten medicinale cannabis goed verdragen: eventuele bijwerkingen zijn van voorbijgaande aard (duren kort), overwegend ongevaarlijk en verdwijnen naarmate de tolerantie toeneemt. Op de juiste wijze toegediend heeft medicinale cannabis geen bekende giftige effecten op de gezondheid van de patiënt.

Ongewenste bijwerkingen treden voornamelijk op na inname van hoge doseringen of als medicinale cannabis gebruikt wordt in combinatie met andere middelen die de effecten vergroten, bijvoorbeeld alcohol of bepaalde medicijnen.

Er is nog niet veel onderzoek beschikbaar naar de mogelijk nadelige effecten van het gebruik van cannabis als medicijn. Een groot gedeelte van de gegevens over dit onderwerp zijn derhalve afkomstig van onderzoek naar recreatief gebruik van cannabis. Het is dan ook noodzakelijk om eventuele conclusies over medicinaal gebruik met grote voorzichtigheid te formuleren. Zo verschillen de gebruikte hoeveelheden cannabis, de toedieningsmethode en het optreden van comorbiditeiten aanzienlijk tussen recreatieve en medicinale gebruikers van cannabis. Als gevolg daarvan kunnen verschillende nadelige effecten verwacht worden.

Bijwerkingen

Uit onderzoek naar de effecten van medicinaal gebruik van cannabinoïden is gebleken dat de meest voorkomende categorieën van nadelige effecten ondergebracht kunnen worden in verstoringen aan de luchtwegen, het maagdarmkanaal en het zenuwstelsel.

De meest voorkomende acute bijwerkingen als gevolg van hoge doseringen cannabis treden al snel na consumptie op. Voorbeelden hiervan zijn:

• droge mond
• rode ogen
• verhoogde eetlust
• milde euforie
• verlaagde alertheid van de gebruiker, met name de eerste uren direct na consumptie
• versnelde hartslag
• lagere bloeddruk en duizeligheid

Over het algemeen zijn alle bijwerkingen van voorbijgaande aard. De effecten zouden langzaam moeten afnemen en binnen een paar uur helemaal moeten verdwijnen.

Voorkom dat patiënt ‘high’ wordt

Bij het gebruik van hogere doseringen medicinale cannabis kan het zijn dat de gebruiker ‘high’ wordt – een milde vorm van bedwelming die het best omschreven kan worden als een milde euforie of een belevenis van een vervormde werkelijkheid (die kan uitmonden in milde angstgevoelens). Het hoofdbestanddeel van cannabis, de cannabinoïde THC, is verantwoordelijk voor dit psychoactieve effect.

De kans dat deze effecten optreden is hoger bij het via de mond innemen van cannabis, omdat het spijsverteringssysteem THC-metabolieten afgeeft – chemicaliën met een nog groter psychoactief effect dan THC zelf. Dat is een van de redenen waarom eetbare producten over het algemeen tot problemen met overdosering leiden.

Bij het consumeren van cannabis in de vorm van thee (een vloeistof en dus eenvoudiger te verteren) treden dergelijke bijwerkingen minder vaak op. Patiënten met aanleg voor psychoses wordt aangeraden het product Bediol te gebruiken, omdat van CBD bekend is dat het in staat is de psychoactieve effecten van THC te onderdrukken.

In de meeste gevallen beleven mensen die ‘high’ zijn een gevoel van milde euforie – een gevoel van geluk en energie. Naarmate de tijd verstrijkt verandert dit in een gevoel van tevredenheid en ontspanning. Soms wordt er een licht verlies van het kortetermijngeheugen ervaren. Een snellere hartslag, onbeheersbare lachbuien of een veranderde bewustwording van de omgeving (kleuren, geluiden) komen ook voor. Bij grote doseringen kunnen lichte visuele en gehoorhallucinaties optreden. In een recreatieve setting gaat het vooral om milde symptomen die vaak als prettig worden ervaren. Voor onervaren gebruikers of na consumptie van hoge doseringen kunnen deze symptomen resulteren in acute angstgevoelens. In deze situaties is het over het algemeen voldoende om in een kalme en comfortabele omgeving te gaan zitten of liggen, bij voorkeur met een bekend persoon om rustig mee te praten. Als er sprake is van ongewenst ‘high’ zijn, dan kan deze belevenis meestal vermeden worden door lagere doseringen te consumeren of door de doseringen langzaam toe te dienen over een langere tijdsperiode.

Risico’s

Net als ieder ander geneesmiddel is het gebruik van cannabis niet geheel ongevaarlijk. Hieronder worden de belangrijkste risicofactoren besproken.

Psychose

In zeldzame gevallen kan het gebruik van cannabis een psychose veroorzaken bij mensen die daar een genetische aanleg voor hebben. Om die reden is het van belang dat patiënten waarbij psychotische aandoeningen in de familie voorkomen, met name schizofrenie en bipolaire stoornis, psychiatrisch goed worden begeleid als ze cannabis gebruiken. Bij personen die hiervoor geen aanleg hebben is een kortstondige, acute psychoseachtige aanval (angst en depressie) mogelijk, met name als er hoge doseringen van THC genomen worden.

Af en toe verschijnen er nieuwe wetenschappelijke rapporten over de effecten van cannabis op het risico van een psychose. Een rechtstreeks verband tussen cannabis en een psychose is echter nog niet aangetoond. De discussie concentreert zich vaak op één vraag: wordt een psychose bij voor het overige gezonde personen opgewekt door het gebruik van cannabis of leidt een vooraf al bestaande genetische kwetsbaarheid voor een psychose tot nadelige resultaten van het gebruik van cannabis?

Uit recent wetenschappelijk onderzoek naar deze materie lijkt naar voren te komen dat een klein gedeelte van de bevolking een bepaalde genetische vatbaarheid heeft waardoor de kans groter wordt dat chronische psychotische symptomen tot ontwikkeling komen bij het gebruik van cannabis (als een geneesmiddel of anderszins).

Hartaandoeningen

Cannabinoïden kunnen een sterk – maar tijdelijk – effect hebben op de hartslag en de bloeddruk. Patiënten met een geschiedenis van hartaandoeningen of die medicijnen gebruiken om een hartaandoening tegen te gaan, doen er goed aan geen cannabis te gebruiken of alleen onder strikt toezicht van een medisch professional.

Zwangerschap

Het gebruik van cannabis tijdens de zwangerschap is naar alle waarschijnlijkheid van invloed op de ontwikkeling van de foetus. Omdat bepaalde bestanddelen van cannabis, waaronder THC, terecht kunnen komen in de moedermelk, wordt het gebruik van medicinale cannabis tijdens de borstvoeding afgeraden.

Leveraandoeningen

Na toediening van cannabis is het de functie van de lever om cannabinoïden chemisch om te zetten, zodat externe stoffen door het lichaam verwerkt en uitgescheiden kunnen worden (stofwisseling).

De effecten van cannabis kunnen daarom aanzienlijk anders zijn bij patiënten met een leveraandoening. Deze patiënten moeten daarom tijdens de startfase onder toezicht blijven om er zeker van te zijn dat de ingenomen dosering niet te hoog is ten opzichte van het vermogen van de lever om voor goede stofwisseling te zorgen.

Verslaving

Bewijs toont aan dat het risico bij medicinaal gebruik verslaafd te raken aan cannabis minimaal is. De aanbevolen dosering voor medicinaal gebruik is vaak lager dan bij recreatief gebruik en er hoort altijd een medisch professional te worden ingeschakeld om de medicatie toe te dienen en de patiënt onder toezicht te houden.

Dat neemt echter niet weg dat patiënten zelf uitermate voorzichtig moeten zijn, helemaal als zij in het verleden al verslavingsproblemen hebben gehad. Het over langere perioden innemen van hoge doseringen medicinale cannabis kan leiden tot steeds verder oplopende doseringen en misbruik. Het abrupt stilleggen (stoppen) van het gebruik kan dan leiden tot ontwenningsverschijnselen, zoals milde vormen van rusteloosheid, prikkelbaarheid, slapeloosheid, wilde dromen en verminderde eetlust.

Overdosering

Er is tot op heden nooit aangetoond dat de consumptie van medicinale cannabis zou leiden tot levensbedreigende situaties, zelfs niet bij hoge doseringen. Een overdosering van cannabis (THC) kan echter weldegelijk leiden tot een scala aan nadelige effecten, waarbij de tolerantie tussen de verschillende proefpersonen aanzienlijk af bleek te wijken. Het meest voorkomende nadelige effect van een overdosering van een enkele dosering van THC is een gevoel van angst dat in sommige gevallen zelfs kan leiden tot acute psychose (paniekaanvallen). Daarnaast kunnen ook een versnelde hartslag en veranderingen in de bloeddruk optreden.

Het is goed mogelijk dat een overdosering van THC acuut resulteert in extreem lage bloeddruk en/of een snelle hartslag. In voorkomende gevallen kan ook misselijkheid, overgeven en diarree optreden. Afgezien daarvan kan een aangetaste controlefunctie van de hersenen en verminderde motoriek leiden tot verwarring, depersonalisatie, verlies van controle of zelfs reddeloosheid. Rode ogen en een droge mond kunnen door sommige personen als buitengewoon onplezierig worden ervaren. De meeste nadelige effecten gaan vanzelf weg, meestal binnen een paar uur, zodra de serumniveaus van THC beginnen te zakken.

Er zijn aanwijzingen voor dat een zeer beperkt aantal patiënten als gevolg van THC versneld in een psychose terecht is gekomen, met allerlei waanbeelden en hallucinaties van dien. Als deze bijwerkingen al optreden, dan komen ze in ieder geval zelden voor omdat er veelal uitermate hoge doseringen van THC over langere perioden toegediend moeten worden of omdat er sprake moet zijn van een vooraf bestaande genetische kwetsbaarheid. Al met al is er wel voldoende reden om voorzichtig te zijn en deze risico’s op eerlijke en gebalanceerde wijze te communiceren.